Η εξέταση και η φωτοτυπία

Ποτέ δε μου άρεσε η νοοτροπία της 'εξέτασης'. Αυτή είναι που προστάζει ότι ώρες, μέρες, μήνες ή και χρόνια προετοιμασίας συρρικνώνονται απλά σε ώρες ή λεπτά αξιολόγησης που ζητούν να επαληθεύσουν και να επιβεβαίωσουν ή να διαψεύσουν και να καταβαραθρώσουν μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα τον αξιολογούμενο. Τα παραδείγματα πολλά: το να σηκωθείς να πεις μάθημα, η γραπτή εξέταση (εξαμήνου, πανελλήνιες κλπ), η παρουσίαση μιας δουλειάς μπροστά σε ομοίους ή ανώτερους, η επίδοση ενός αθλητή σε ένα πρωτάθλημα, το εκλογικό αποτέλεσμα ενός υποψηφίου, η υποκριτική δεινότητα του ηθοποιού όσο κρατά το έργο και λοιπά. Όλα αυτά τα θεωρούσα ως ένα βαθμό άδικα και όχι αντιπροσωπευτικά των δυνατοτήτων του αξιολογούμενου. Ίσως αυτό οφείλεται στό ότι προσωπικά τις περισσότερες φορές υπολειτουργώ υπό συνθήκες πίεσης. Πάντως κάποιες φορές αυτού του είδους το ξεσκαρτάρισμα είναι απαραίτητο - ένας προηγούμενος συγκάτοικος μου γιατρός στην Αγγλία μου έμαθε ότι ο λόγος που οι γραπτές εξετάσεις τους απαιτούν να παραθέσουν πολλές γνώσεις σε δυσανάλογα σύντομο χρονικό διάστημα είναι για να εξομοίωσουν πχ ένα ιατρικό κέντρο όπου αντίστοιχα πρέπει να κάνουν διαγνώσεις υπό πίεση χρόνου.

Πρόσφατα σκεφτόμουν ότι περισσότερες περιπτώσεις από όσες νομίζουμε υπόκεινται σε αυτή τη λογική. Για παράδειγμα, μια συζήτηση που έχεις με κάποιον είναι επίσης ένα είδος αξιολόγησης (ακόμα και αν δεν νιώθεις πίεση τις περισσότερες φορές) που κρίνεται πχ από τις στιγμιαίες αντιδράσεις σου: ένα βλέμμα αλλού, ένα άτοπο σχόλιο και μπορεί να τον χάσεις τον άλλο. Μια μικρή δουλειά που θα σου ζητηθεί να κάνεις στο γραφείο ακόμα κι αν είναι διεκπεραιωτική (και όχι επί των 'σπουδών' ή της εμπειρίας σου), επίσης προκαλεί την κρίση και συχνά από κάποιον που θα κοιτάξει μόνο το 'εξώφυλλο'. Και η λίστα συνεχίζεται ανάλογα με την ευαισθησία και την παρανοϊκότητα του καθένα.

Τα καλά νέα είναι όμως ότι όλη αυτή η προχειρότητα και επιφανειακότητα έχει και ένα αντίβαρο. Αν κάποιος αντέξει αυτές τις λίγες ώρες 'έντασης' όλα τα υπόλοιπα μετατρέπονται σε ασήμαντα. Αν δηλαδή καταφέρεις με κάποιο τρόπο (τύχη, δόλο, βοήθεια έξωθεν, εξεταστικοκεντρική προετοιμασία) πέρα από την τυχόν πραγματική σου αξία να 'επιπλεύσεις' ή και να λάμψεις την κρίσιμη στιγμή, αυτό ήταν, τα κατάφερες. Δε χρειάζεται να υπάρχει ουσία στην όποια προσπάθεια. Έπεισες τον εξεταστή σου (κοινό, συνεργάτες, δασκάλους) ότι σου αξίζει η επιβράβευση (χειροκρότημα, μισθός, έπαινος) και η όλη ενδιάμεση πορεία ακυρώνεται ως ένα βαθμό τουλάχιστον. Αν η μία φωτοτυπία στην κορυφή του πάκου βγήκε όπως πρέπει, κι οι άλλες θεωρείται ότι θα είναι εντάξει.

Φυσικά υπάρχουν πολλοί τρόποι να αποκαλυφθεί η προχειροδουλειά ή η ρηχότητα ή η απαξία στο μέλλον αλλά πιστεύω πως συμβαίνει λιγότερες φορές από όσες φοβόμαστε ή νομίζουμε. Και οι λόγοι είναι τουλάχιστον τέσσερις. Πρώτον, ότι είναι αρκετοί αυτοί οι κριτές/'εξεταστές' που δεν είναι τόσο διεξοδικοί ώστε να κάνουν πλήρεις ελέγχους. Δεύτερον, ότι και οι περαιτέρω έλεγχοι είναι συχνά επίσης δειγματοληπτικοί και όχι 'μέχρι τον πάτο του πάκου με τις φωτοτυπίες'. Τρίτον, ο ίδιος ο υπο εξεταζόμενος πρέπει να έχει σπάνιο ήθος (ή απλά άνεση χρόνου) για να διπλοτριπλόελέγχει τα αποτελέσματα της όποιας προσπάθειας του - κοινώς γενικά δεν αυτοθυματοποιούμαστε. Και τέταρτον, η αποτυχία επί της ουσίας γίνεται αντιληπτή συχνά μόνο όταν είναι πολύ μακριά από εμάς χρονικά ή χωρικά - κάπου όπου δεν μας αγγίζει ουσιαστικά δηλαδή. Όταν η φωτοτυπία έχει ήδη μοιραστεί δηλαδή.